Ngọn hải đăng cổ phiếu quỹ không còn nữa

12/07/2022 12:00

Trong lần giảm mạnh này của thị trường chứng khoán, nhà đầu tư khó chồng khó vì mỏi mắt không thấy “chỉ báo cổ phiếu quỹ” như những ngày xưa cũ!

Xác định thời điểm là một trong những khả năng mà rất nhiều người tham gia thị trường chứng khoán muốn trui rèn. Trong quá trình đó, đã có những công cụ đơn giản nhưng hữu ích được các nhà đầu tư bỏ túi. Một trong số đó chính là hoạt động mua cổ phiếu quỹ của doanh nghiệp.

Ấy thế mà, khi VN-Index đã giảm trên 20% trong chưa đầy ba tháng với hàng loạt cổ phiếu lao dốc… nhưng nếu để ý, bạn sẽ chẳng thấy mấy doanh nghiệp công bố phương án mua cổ phiếu quỹ để “bình ổn thị trường” cả.

Vì sao doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ lại là chỉ báo đáng lưu ý?

Doanh nghiệp mua lại cổ phiếu do chính mình phát hành được gọi là mua cổ phiếu quỹ. Đây là hoạt động không xa lạ trên thị trường chứng khoán. Thông thường, việc mua cổ phiếu quỹ được tiến hành khi lãnh đạo doanh nghiệp nhận thấy giá cổ phiếu biến động quá tiêu cực và quyết định cần ra tay để bình ổn.

Hoạt động mua rồi sau đó bán cổ phiếu quỹ có thể mang lại nguồn thặng dư đáng kể cho doanh nghiệp nếu cổ phiếu sau đó tăng giá, và ngược lại cũng có thể gây thâm hụt.

Tác dụng bình ổn thị trường của các đợt mua cổ phiếu quỹ diễn ra theo hai hướng trực tiếp và gián tiếp. Cụ thể, nguồn cầu mua vào từ doanh nghiệp tác động trực tiếp vào cung cầu giao dịch trên thị trường. Cùng với đó, hoạt động mua cổ phiếu quỹ cũng là một chỉ dấu rằng cổ phiếu đã đủ hấp dẫn để nhà đầu tư bên ngoài bắt đầu mua vào. Hàm ý của nó là: Nếu như những lãnh đạo - những người hiểu doanh nghiệp nhất thấy rằng cổ phiếu đó là tài sản đáng mua thì tại sao nhà đầu tư cá nhân lại không?

Tại thị trường chứng khoán Việt Nam, nhà đầu tư cá nhân ưa thích giao dịch. Hoạt động của họ chịu chi phối nhiều bởi tâm lý và những đánh giá rất nhanh mà thường không qua phân tích kỹ càng. Trong quá khứ, chúng ta đã không ít lần chứng kiến giới giao dịch ngay lập tức đặt lệnh mua khi xuất hiện thông tin, chứ chưa cần đến lúc doanh nghiệp thực sự mua vào cổ phiếu quỹ. Bởi vậy mà rất nhiều lần, đã có những ông chủ doanh nghiệp ma mãnh lợi dụng chúng với mục đích kiếm lợi riêng.

Tuy nhiên, ở một số thời điểm khác, hoạt động mua cổ phiếu quỹ được xem là chỉ báo về tính hấp dẫn của một cổ phiếu. Hãy nhìn lại giai đoạn dịch Covid bắt đầu bùng phát nửa đầu năm 2020, khi cổ phiếu toàn thị trường lao dốc thì các đợt mua cổ phiếu quỹ từ hàng loạt doanh nghiệp đã được khởi xướng ngay tại vùng đáy thị giá. Trong những giai đoạn thông tin nhiễu loạn và tương lai bất định (đồng nghĩa việc phân tích cũng sẽ khá là khó nhọc), các đợt mua lại cổ phiếu quỹ chứng minh rằng chúng là một chỉ báo tốt để nhà đầu tư bên ngoài có thể xuống tiền theo.

Tuy nhiên, ngọn hải đăng cổ phiếu quỹ lúc này không còn thoải mái chiếu sáng mỗi lần thị trường giảm mạnh như những ngày xưa cũ nữa.

Chuyện là từ ngày 01/01/2021, các công ty đại chúng mua cổ phiếu quỹ phải giảm vốn điều lệ tương ứng với tổng giá trị tính theo mệnh giá số cổ phiếu mua vào, chiếu theo Điều 36 Luật Chứng khoán năm 2019. Điều này đồng nghĩa doanh nghiệp chi tiền mua vào cổ phiếu quỹ sẽ không bán được và số cổ phiếu đó xem như hủy.

Các lãnh đạo doanh nghiệp sẽ phải cân nhắc nhiều hơn về cách sử dụng nguồn lực công ty, đặc biệt là trong một môi trường kinh doanh bất định như hiện nay. Lợi nhuận doanh nghiệp không dễ gì kiếm được và các đợt huy động vốn cũng sẽ khó khởi xướng trong bối cảnh thị trường chứng khoán ảm đạm. Các doanh nghiệp khó từ bỏ nguồn lực chỉ để đỡ giá cổ phiếu. Suy cho cùng, nhiệm vụ của họ vẫn là kiếm lợi cho cổ đông thông qua việc lèo lái kinh doanh thật tốt, chứ không phải giao dịch trên thị trường chứng khoán.

Một trường hợp ví dụ là Hòa Phát. Hồi đầu tháng 4/2022, sau khi HPG giảm hơn 20% từ đỉnh, phía doanh nghiệp đã thông tin đến cổ đông là sẽ không thực hiện mua cổ phiếu quỹ và rằng hoạt động này thậm chí có thể vi phạm cam kết với các tổ chức, định chế tài chính đang cấp tín dụng cho doanh nghiệp. Bởi lẽ, khi vay tiền thì Hòa Phát đã cam kết không giảm vốn điều lệ và sẽ thông báo với ngân hàng nếu có thay đổi. Ngoài ra, hãng thép này có lẽ cũng cần bảo toàn vốn để thực hiện Dự án Dung Quất giai đoạn 2, giữa bối cảnh môi trường kinh doanh ngành dự báo sắp gặp nhiều trắc trở.

Quay lại với chủ đề cổ phiếu quỹ, ở bối cảnh mà yếu tố xúc tác này nhiều khả năng sẽ mất hút thì nhà đầu tư cá nhân họa chăng có thể chuyển hướng sang trông ngóng một công cụ có phần tương tự: đó là quyết định mua cổ phiếu từ chính người nội bộ doanh nghiệp.

Tuy nhiên, xét toàn cảnh, thực tế là phần nhiều tài sản của các lãnh đạo đã nằm trong cổ phần tại doanh nghiệp và họ cũng khó có sẵn nguồn lực lớn như chính doanh nghiệp. Điều này nghĩa là sự thoải mái trong quyết định mua cổ phiếu của cá nhân không thể so sánh với hoạt động mua cổ phiếu quỹ. Từ đó, với khối lượng và giá trị giao dịch nhỏ hơn, chúng nhiều khả năng ít thu hút được cái nhìn của nhà đầu tư cá nhân và qua đó ít có tác động đáng kể lên tâm lý thị trường chung.